…1957թ. առաջին անգամ այցելելով նախկին Խորհրդային միություն, հանճարեղ Մարկեսը հայտարարեծ:
-Իմ լավագույն ընթերցողներն ապրում են Խորհրդային միությունում:
Երկրորդ այցելության տպավորություններն ավելի բուռն էին.
"Ես զգում եմ , որ աշխարհը դարձել է ավելի հուսալի: Եվ սա, կարծես թե, ամենակարևորն է":
Հետագայում իր հարցազրույցներում Մարկեսն անկեղծանում է.
-Ես կցանկանայի ճանապարհորդել Խորհրդային Միության ամբողջ տարածքում: Ասում են, որ այնտեղ ապրող ժողովուրդները շատ լավն են ու զարգացած:
Մարկեսն արժանացել է Նոբելյան մրցանակի գրականության ասպարեզում:
2002 թվականին նա հրատարակեց իր առաջին մեմուարը` "Ապրել,որպեսզի պատմել կյանքի մասին":
Այն դարձավ ամենաընթերցվող գիրքը Եվրոպայում, ԱՄՆ-ում և Լատինական Ամերիկայում:
Ստորև ներկայացված է հատված նրա վերջին հարցազրույցից`տպագրված արգենտինական
թերթերից մեկում:
-Ո՞վ է եղել Ձեր առաջին ուսուցիչը:
-Ինձ համար ուսուցիչ դարձել են բոլոր այն մարդիկ , ովքեր ազդեցություն են ունեցել իմ անձի ձևավորման , կյանքի ճանապարհի ընտրության և հետաքրքրությունների զարգացման վրա: Այդպիսի մարդիկ շատ են եղել իմ կյանքում: Ամենաառաջինը իմ մայրական կողմի պապիկն էր`գնդապետ Նիկոլաս Ռիկարդո Մարկես Մեխիան: Նա նաև ոսկերիչ էր: Ես մեծացել եմ նրա տանը, նրա` պատերազմի մասին պատմությունների և բնության երևույթների յուրօրինակ մեկնաբանությունների հետ: Ես հաճախ էի պապիկիս հարցախեղդ անում տարբեր հարցերով և նա հաճախ ստիպված էր լինում դիմել բառարանների օգնությանը, բավարարելու համար իմ անսպառ հատաքրքրասիրությունը: Նա միակն էր , ով հասկանում էր ինձ : Երբ փոքր էի, կարծես ապրում էի երևակայությամբ`հորինում էի իրադարձություններ, հորինում էի ինչ-որ մարդկանց և ընկերներ: Նա միակն էր, ով ինձ սուտասան չէր համարում: Նա առաջինը տեսավ իմ ստեղծագործական ունակությունները: Նա մահացավ, երբ ես ութ տարեկան էի: Նրա մահվանից հետո հաճախ էի լսում այս բառերը` "Նա ստեղծագործում է դեռ բարուրից": Իմ բոլոր ստեղծագործություններում ես պատմում եմ այն, ինչ կատարվել է ինձ հետ և ինձ շրջապատող աշխարհում այդ ութ տարիների ընթացքում:
Իմ մյուս "ուսուցիչը" իսպաներեն լեզվի իմ դասախոսն էր: Ես նրա սիրելին էի: Հենց նա է ինձ ստիպել առաջին անգամ ձեռքս վերցնել գրիչն ու փորձել գրել պատմություն վաղվա օրվա մասին:
- Ովքե՞ր են այն գրողները, ովքեր ստիպել են ձեզ սովորել ու հիանալ:
- Երբ ես դեռ շատ երիտասարդ էի , իմ ձեռքում հայտնվեց Կաֆկայի ժողովածուն`"Մետամորֆոզներ": Ես իսկական ցնցում ապրեցի , կարդալով այս գիրքը: Մտացեծի ."Եթե սա է գրականությունը, ուրեմն արժե գրել": Կաֆկան ինձ ցույց տվեց, որ այն ինչ ես համարում էի արգելված` գրականության մեջ , իրականում պետք է և անհրաժեշտ է անել : Ես վերցրեցի թուղթը , գրիչը և սկսեցի գրել: Կաֆկայի ազդեցությամբ ծնվեցին իմ առաջին պատմվածքները: Շատ բան է սովորեցրել ինձ նաև Ու. Ֆոլկները: Ավելի ճիշտ, նա հաստատեց իմ սեփական տեսակետները գրականության մասին: Աշխարհը, որի մասին նա գրել է , շատ նման է այն աշխարհին, որի մասին ուզում էի գրել ես: Կա նաև շատ տարօրինակ մի ազդեցություն ` Վիրջինիա Վուլֆ: Նա առանձնանում է իր տարօրինակ ու ֆանտաստիկ աշխարընկալմամբ: Նա ունի ժամանակի ապշեցուցիչ ընկալում: Զգում է ամեն ակնթարթ , բայց պահպանում է հավերժության շունչը: Նրա գրքերը շատ են ազդել իմ ստեղծագործություններիվրա: Ու կա նաև մի անուն` Ռուբեն Դարիո:
-Դուք բավարարվ՞ած եք Ձեր կյանքով ու աշխատանքով:
- Իմ պարագայում տարօրինակ կլիներ ասել , որ ես բավարարված չեմ իմ կյանքով ու կարիերայով: Երևի ավելի ճիշտ, ոչ թե իմ պարագայում , այլ իմ տարիքում: 76 տարեկան հասակում ինձանից ստեղծել "հավերժ երիտասարդ հոգով" ծերունու, ես չեմ ուզում: Չեմ ուզում նաև ասել , որ ես ուզում եմ ամեն ինչ նորից սկսել կամ վերապրել իմ կյանքը: Ամենևին: Սա հիմարություն է: Ես Ֆիդել Կաստրոն չեմ , ով մինչև այս պահը ապրում է անբնական երիտասարդական ավյունով: Ես նախանձում եմ նրան: Իհարկե մի փոքր:
Ես միշտ պատրաստ եմ եղել ծերությանը: Տաս տարեկան հասակում ես ձեռք բերեցի մի տարօրինակ մականուն` "Ծերունիկ" : Պատճառն այն էր , որ ես ինձ պահում էի ինչպես իմ պապիկը `ավելի ճիշտ նմանակում էի նրան: Ես երբեք երեխայի պես ինձ չեմ պահել և երբեք չեմ մտածել ինչպես երեխա: Ես միշտ առանձնանում էի իմ հասակակիցներից իմ մտածելակերպով: Նույնիսկ իմ հորինած պատմությունները չափազանց "մեծահասակ" էին : Ես միշտ ապրել եմ առանց պլանավորելու, առանց ապրելու բուռն ցանկության, ես պարզապես ապրել եմ ու ընդունել կյանքն ամբողջովին: "Ապրել , որպեսզի պատմել կյանքի մասին" մեմուարում ես պատմում եմ միայն մերկ ճշմարտություն` Գաբրիել Գարսիա Մարիկեսի մասին: Անցնելով իմ ռուբիկոնը, ես հայտնաբերեցի, որ ապրում եմ երկակի կյանքով: Առաջինն իմ կյանքն է , որտեղ ես ճանաչում եմ ինձ, իմ մտքերն ու զգացմունքները : Մյուս կյանքը գոյություն ունի ինձանից անկախ: Հենց այդտեղ էլ կատարվում է այն ամենը , ինչ բերեց ինձ ճանաչումն ու փառքը:
- Ինչպի՞սի հոգեվիճակում եք այս պահին:
- Արդեն տաս տարի է , որ ինձ չի լքում անհանգստության ու վախի զգացողությունը: Մեր կյանքը չափից ավելի արագ է փոխվում վատ կողմ: Եվ այդ փոփոխությունը շատ լավ է արտացոլվում մեզանից յուրաքանչյուրի հոգում: Ամեն ինչ արժեզրկվում է: Գուցե ես անհույս երազող եմ ու ռոմանտիկ , բայց ինձ համար միևնույնը չէ , թե ինչ կլինի վաղը:
- Ապագայի պլաններ:
-Անձնական… Ուզում եմ շարունակել գրել: Առանց իմ աշխատանքի մեկ օր անգամ չեմ կարող ապրել: Ուզում եմ ամենակարողին միայն խնդրել մեկ բան` գրել մինչև կյանքիս վերջին ակնթարթը: Վերջին վեց տարիներին ես նկատել եմ , որ սկսել եմ անընդհատ շտապել: Ես շտապում եմ ապրել, շտապում եմ գրել, շտապում եմ լրացնել իմ հիշողությունները: Միևնույն ժամանակ փորձում եմ ապրել այնպես ինչպես ապրել եմ միշտ:
Շատ երազանքներ ունեմ: Դրանցից մեկը, վախենամ հենց դա չկատարվի,
ուզում եմ վերադարձնել իմ բոլոր հին ընկերներին: Եվ միայն մահը չէ, որ այն անկատարելի է դարձնում:
Կա նաև մի ուրիշ , շատ ավելի մեծ խոչընդոտ: Հաճախ, ես և Մերսեդեսը մնում ենք տանը մենակ և երազում ենք, որպեսզի մեզ մեր ըկերները զանգահարեն և հրավիրեն իրենց տուն: Իսկ հեռախոսը, միևնույնն է, լռում է: Նրանք կարծում են , որ ճանաչումը ինձ դարձրել է "անհասանելի": Հասնելով ամենաբարձր գագաթը, ես հասկացա , որ իմ կողքին ոչ մեկ չկա: Հասկացա, "ահա այս է իսկական մենությունը"` որն իմ ամբողջ գրական կյանքի ընթացքում ուղակցել է ինձ: Մենություն` իմ բոլոր ստեղծագործությունների թեման: Ճակատագիրը ինձ հետ հիմար կատակ է արել: Իմ կյանքի մայրամուտին եմ հայտնվել ու փակվել մենության զնդանում:
Ընտանիքում…
Ես շատ եմ սիրում իմ ընտանիքը , իմ հարազատներին ու մտերիմներին: Ես փորձում եմ ուրախություն պարգեվել իմ նրանց: Իմ կարևոր ձեռքբերումներից շատերի համար ես պարտական եմ իմ մտերիմներին:
- Ձեր կյանքի իմաստը …
-Մարդը չի կարող կայանալ որպես մարդ –անհատ ,եթե շեղվի այն ուղուց, որ նախատեսել է իր համար Աստված: Մեզանից ամեն մեկը պետք է ապրի իր կյանքը, հենց իրենը , այլ ոչ մեկ ուրիշինը: Սա ամենամեծ դժբախտությունն է ` հասուն տարիքում շրջվել հետ ու հասկանալ, այն ինչ եղել է անցյալում, քոնը չէ , օտար է , անպետք , իսկ այն ինչ առջևում է քեզ սպասվում , մենության բանտն է: Իմ կյանքի իմաստը դարձել է ապրելն ու պատմելը կյանքի մասին: Կյանքը չի կարող գոյություն ունենալ առանց իրական սիրո: Սիրո զգացումն է կյանքի ու ապրելու խթանը: Առանց սիրո ձանձրալի է դառնում կյանքը: Մարդը մահանում է այնժամանակ, երբ նրա սիրտը գիտակցում է, որ այլևս ի զորու
չէ սիրել ու այդ զգացումը խորթ է նրան:
-Եթե հրաշագործ լինեիք , ի՞նչ կանեիք:
-Ինձ համար…
Եթե անկեղծ, ապա ես կազատվեի իմ խորացող հիվանդությունից:
Մտերիմներիս համար…Երեւի այնպիսի քայլ կանեի , որպեսզի կատարեի նրանց երկրային ցանկությունները…
Իմ աշխատանքում…
Կուզեի կրկին գրել և փոխել "Հարյուր տարվա մենության" վերջին հատվածը: Ես կգրեի բոլորովին այլ հանգուցալուծում ու ավարտ:
